آتش نشانان و انواع وسایل آتش نشانی

آتش نشانی از جمله شغل های سخت و زیان آور است. آتش نشانان افرادی سخت کوش و فداکار بوده که گاهی برای نجات جان دیگران جان خود را به خطر می اندازند. در صورتی که افراد توانایی مقابله با حریق را نداشته باشند و نیاز به نیروهای با مهارت و متخصص در این زمینه باشد، آتش نشانان وارد عمل شده و عملیات اطفاء را آغاز می کنند. همان گونه که بیان شد وظیفه آتش نشانان فقط شامل خاموش کردن آتش نمی شود و نیاز به تجهیزات و لوازم ایمنی دارند تا بتوانند هم وظیفه خود را به درستی انجام دهند و هم در حین کار دچار آسیب نشوند.

سازمان آتش نشانی از یک سیستم یکپارچه و مستقل تشکیل شده است و در تمامی شهرها به وظایف خود عمل می کند. سازمان آتش نشانی علاوه بر کنترل و اطفاء حریق وظیفه آموزش به اقشار جامعه و بالا بردن سطح فرهنگ عمومی در این زمینه را برعهده دارد، تا مانع بروز خسارات زیاد شوند. سازمان آتشنشانی جهت مقابله با حوادث علاوه بر نیروهای متخصص در این زمینه به تجهیزات ضروری امداد و نجات نیز نیاز دارد و هدف این مجموعه استقرار ایمنی پایدار جامعه است.

انواع تجهیزات آتش نشانی و اطفای حریق

در این مطلب، با انواع تجهیزات آتش نشانی و اطفای حریق آشنا می‌شویم. در ادامه با ما همراه باشید.

تجهیزات آتش نشانی ابزار دست آتش نشانان برای اطفای حریق و نجات جان انسانها هستند. طراحی و تولید این تجهیزات به دلیل حساسیت جایگاه و کاربرد آنها، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. هر گونه اشتباه جزئی در طراحی و تولید تجهیزات آتش نشانی ممکن است منجر به نقص عملکردی و اثرات جبران ناپذیر در عملیات اطفای حریق گردد.

تجهیزات آتش نشانی فردی:

این لوازم شامل کلاه ایمنی، لباس کار آتش نشانی، کفش ایمنی، ماسک اکسیژن، دستکش ایمنی، کپسول آتش نشانی و … می باشد.

کلاه ایمنی: کلاه ایمنی یا کلاه کاسکت از معمول ترین لوازم محافظت مورد استفاده آتش نشانان برای جلوگیری از اصابت اجسام با سر بوده و دارای انواع گوناگونی است.

لباس کار آتش نشانی: لباس آتشنشانان باید انعطاف پذیر، ضد آب، ضد آتش و مقاوم باشد. با توجه به مقاومت این لباس در برابر حرارت، تا حدودی می تواند از بدن آتش نشانان در برابر شعله و حرارت تابشی شعله محافظت نماید. آتشنشانان علاوه بر خطر آتش سوزی در معرض خطرهایی چون مواد شیمیایی، سطح لیز، گازهای سمی، اشیاء برنده، سقوط اجسام و … قرار میگیرند. بنابراین با توجه به عملیات مختلف لباس های آتش نشانان در عملیات گوناگون متفاوت می باشد.

کفش های ایمنی: این کفش ها از اصابت پا با اجسام و اشیاء برنده، برق گرفتگی، لغزندگی، سوختن و … جلوگیری می کند. کفش های ایمنی نیز برای عملیات گوناگون دارای انواع مختلف هستند.

ماسک اکسیژن: ماسک ها در دو نوع تمام صورت و نیمه صورت (دهان و بینی پوشانده می شود) موجود هستند. جنس این ماسک ها از پلاستیک، سیلیکون و یا کائوچو است، که گاز اکسیژن تنفسی را از مخزن به شش ها منتقل می کند.

دستکش های ایمنی: دست ها را در برابر خطراتی چون برق گرفتگی، سوختگی، پارگی و … محافظت می کند. دستکش های ایمنی دارای کف چرم بوده و دارای انواع مختلف دستکش ضد حرارات، دستکش ضد اسید و دستکش ضد برش می باشد، که با توجه به شرایط مختلف از هر کدام در شرایط مخصوص استفاده می شود.

عینک ایمنی: عینک ایمنی از برخورد اجسام ریز با چشم جلوگیری می کند. این عینک باید انعطاف پذیر و دارای مقاومت بالایی و شیشه آن در برابر خراشیدگی مقاوم باشد. برخی از عینک های ایمنی قابلیت جذب اشعه فرابنفش را نیز دارا می باشند.

سیستم تنفس هوای فشرده: در صورت ورود افراد به مکان های بسته از این سیستم برای تنفس خود استفاده می کنند، این سیستم حاوی کمی هوای فشرده است.

جعبه آتش نشانی

یکی از پرکاربردترین تجهیزات آتش نشانی جعبه آتش نشانی است. جعبه آتش نشانی محل مناسبی برای نگه‌داری ابزارها و وسایل آتش نشانی است. جعبه‌های آتش نشانی در ابعاد، طرح‌ها و کاربردهای مختلفی تولید می‌شوند. در تصویر زیر جعبه‌های آتش نشانی مختلف و کاربرد آنها مشهود است. کیفیت و استحکام جعبه آتش نشانی مهم‌ترین ویژگی آن است. تمام ابزارهای مقابله با آتش سوزی به دلیل کاربرد در شرایط بحرانی، همیشه باید بهترین کیفیت را داشته و آماده به کار باشند. 

جعبه‌های آتش نشانی که در شرایط سخت‌تر مانند محوطه‌های روباز یا اقلیم مهاجم مورد استفاده هستند باید با تمهیدات خاصی ساخته شوند. مانند استفاده از پوشش رنگ خاص یا متریال ورق استیل در ساخت جعبه آتش نشانی برای محیط‌های مهاجم با خطر خوردگی بالا. 

جعبه آتش نشانی فایبرگلاس

مناطق ساحلی در جنوب و شمال کشورمان نمونه بارز مناطقی هستند که جزو اقلیم‌های خورنده و مهاجم دسته بندی می‌شوند. آب و هوای بسیار مرطوب و گرم، بادهای شدید، سیکل‌های خیس شدن و خشک شدن با آب حاوی املاح، غلظت بالای یون کلراید، اختلاف دمای زیاد شب و روز و تماس با مشتقات نفتی مانند نفت خام و گازوئیل و بنزین از مهم‌ترین عوامل تشدید خوردگی و جزء ویژگی‌های اساسی مناطق مهاجم هستند.

در این مناطق استفاده از جعبه آتش نشانی فلزی توجیه فنی و اقتصادی مناسبی ندارد. جعبه آتش نشانی فایبرگلاس جایگزین مناسبی برای جعبه‌های فلزی در شرایط اینچنینی است. 

اسپرینکلر اطفای حریق 

اسپرینکلرها یکی از موثرترین، ارزان‌ترین و ایمن‌ترین تجهیزات اطفای حریق هستند. اسپرینکلر ابزاری اتوماتیک برای اطفای حریق به خودکار و در مراحل اولیه آتش سوزی است. اسپرینکلرها از دید زمان واکنش دو دسته هستند.

اسپرینکلر واکنش سریع و اسپرینکلر واکنش استاندارد. اسپرینکلر واکنش سریع، در زمان خطر و در شرایط یکسان زودتر از اسپرینکلر واکنش استاندارد فعال می‌شود. الزامات استاندارد بین المللی NFPA نیز بر استفاده از اسپرینکلرهای واکنش سریع در محیط‌های مسکونی، تجاری و اداری و محل تجمع و زندگی انسانها تاکید دارد. 

اسپرینکلر اطفای حریق از منظر شکل و نوع پاشش نیز به سه دسته بالازن، پایین زن و دیواری تقسیم می‌گردند. اسپرینکلرهای بالازن معمولا در مواردی که در جلوی پخش مناسب جریان، انسدادهایی وجود دارد مورد استفاده هستند. اما اسپرینکلرهای پایین زن استفاده بیشتری در تمام شرایط دارند و عضو پخش کننده جریان در آنها به سمت پایین نصب می‌گردد. اسپرینکلر دیواری هم بر روی دیوارهای جانبی ساختمان و بخصوص در راهروها و راه پله بناها نصب می‌شوند. 

در محیط‌های کم خطر مانند بناهای مسکونی، تجاری و اداری باید از اسپرینکلر واکنش سریع یا اسپرینکلر مسکونی استفاده شود. 

هر اسپرینکلر دارای یک جزء حساس به حرارت است؛ این جزء حساس به حرارت می‌تواند از نوع حباب شیشه‌ای یا از نوع فلزات ذوب شونده باشد. مکانیز عملکرد حباب شیشه‌ای به این صورت است که مایع داخل حباب با افزایش حرارت، دچار افزایش حجم می‌گردد. با شروع آتش سوزی و افزایش دما، در دمای مشخصی (دمای کاری) حباب شیشه‌ای می‌شکند. به این ترتیب اسپرینکلر فعال شده و آب را بر روی حریق اسپری می‌کند. 

اسپرینکلرها برخلاف باور عموم، هرگز به طور همزمان فعال نمی‌شوند. بلکه نزدیک‌ترین اسپپرینکلر به محل حریق، فعال می‌شود. فقط در صورتی اسپرینکلر بعدی فعال می‌شود که حریق گسترش پیدا کند و به نزدیکی اسپرینکلر بعدی برسد. 

شیلنگ‌های آتش نشانی 

شیلنگ آتش نشانی برای انتقال آب مورد نیاز از یک منبع آب به سمت محل آتش سوزی بکار می‌رود. به دلیل شرایط استفاده و فشار و دبی بالا، این شیلنگ‌ها نیازمند کیفیت و کارایی بالایی هستند. شیلنگ‌های آتش نشانی در کشورمان معمولا سه نوع هستند؛ 

الف-شیلنگ نیمه سخت از جنس PVC که  برای ساخت هوزریل آتش نشانی کاربرد دارند. 

ب-شیلنگ‌ آتش نشانی تخت (برزنتی) که مخصوص کاربردهای آتش نشانی بوده و در قرقره‌ها و هوزرک‌های با شیلنگ تاشونده (برزنتی) کاربرد دارند. این شیلنگ‌ها دارای یک لایه داخلی لاستیکی و لایه بیرونی از جنس نخ پرلون هستند.

ج-شیلنگ آتش نشانی ضد اسید که مقاوم‌ترین نوع شیلنگ آتش نشانی بوده و در مصارف آتش نشانی در سطح وسیع مورد استفاده هستند.

قرقره آتش نشانی 

قرقره‌های آتش نشانی در کنار سایر تجهیزات آتش نشانی، یک ابزار مناسب و کاربردی برای اطفای حریق در مراحل اولیه آتش سوزی هستند. کارکرد اصلی آنها تامین یک جایگاه مناسب برای شیلنگ‌های آتش نشانی است. قرقره‌های آتش نشانی در دو گروه عمده دسته بندی می‌شوند. قرقره‌های هوزریل با شیلنگ نیمه سخت و قرقره  با شیلنگ تخت یا تاشونده. 

قرقره هوزریل با شیلنگ نیمه سخت تولید شده و دارای سیستم آب رسان داخلی هستند. این سیستم آب رسان کمک می‌کند بدون هیچ گونه ایجاد مشکل در باز و بست شیلنگ، جریان آب از هسته هوزریل و از سیستم آبرسان تامین شود. هوزریل‌ها معمولا با شیلنگ‌های قطر ۳/۴ و ۱ اینچ تولید شده و به دلیل دبی و فشار پایین این قرقره، توسط افراد عادی و غیر آتش نشان نیز قابل استفاده است. 

نوع دیگر قرقره نیز بدون سیستم آب رسان بوده و برای نگه داری شیلنگ‌های تخت آتش نشانی بکار می‌رود. شیلنگ‌های آتش نشانی تخت (برزنتی) مورد استفاده در این قرقره‌ها معمولا با قطر ۱.۵ اینچ و بیشتر تولید می‌شوند. این قرقره‌ها به جهت فشار و دبی بالای جریان آب داخل شیلنگ آتش نشانی تخت، مخصوص استفاده آتش نشانان و اپراتورهای حرفه‌ای هستند.

هوزرک شیلنگ تاشونده (برزنتی)

هوزرک‌ نیز یکی دیگر از تجهیزات اطفای حریق است که برای نگهداری شیلنگ‌های آتش نشانی تخت مورد استفاده است. این ابزار هم مانند قرقره‌های با شیلنگ تاشونده، مخصوص استفاده آتش نشانان و اپراتورهای حرفه‌ای است. ساختار هوزرک‌ها به گونه‌ای است که شیلنگ‌های آتش نشانی به صورت آویزان در آن قرار می‌گیرند؛ به این ترتیب به خشک شدن سریع‌تر شیلنگ آتش نشانی تخت کمک می‌کند و از پوسیدگی لایه بیرونی آن جلوگیری می‌کند. 

خاموش کننده آتش نشانی 

شاید بتوان گفت کپسول یا خاموش کننده آتش نشانی معروف‌ترین ابزار آتش نشانی و اطفای حریق باشد. خاموش کننده‌ها انواع مختلفی دارند. پرکاربردترین خاموش کننده‌ها در کشورمان خاموش کننده‌های پودری و خاموش کننده برپایه گاز CO2 است. هرخاموش کننده برای اطفای کلاس خاصی از آتش سوزی کاربرد دارد. برخی خاموش کننده‌ها چند منظوره بوده و برای اطفای دو یا سه کلاس حریق کاربرد دارند. 

داشتن یک کپسول آتش نشانی در منزل یا محل کار می‌تواند قوت قلبی در حواث احتمالی حریق باشد. با شروع آتش سوزی به راحتی با آزاد کردن ضامن شیر و شیلنگ خاموش کننده، و با هدف گیری بن آتش آن را در لحظات اول، اطفا نمایید.

انتخاب نوع خاموش کننده آتش نشانی به موارد زیادی بستگی دارد. مثلا برای خاموش کردن آتش سوزی یک تابلوی برق یا یک تابلوی نقاشی گرانقیمت نمی‌توان از خاموش کننده‌های پودری استفاده نمود. زیرا بقایای پودر خاموش کننده باعث خرابی تجهیزات و تابلوها پس از اطفای حریق می‌شود. 

یکی از خاموش کننده‌های آتش نشانی با کاربرد وسیع، خاموش کننده‌های چند منظوره ABC هستند. این خاموش کننده‌ها هرسه کلاس حریق A، B و C را به نحو مناسبی اطفا کرده و از کیفیت و قدرت خاموش کنندگی بالایی برخوردارند. 

نازل‌های آتش نشانی

از تجهیزات آتش نشانی کلیدی و موثر در عملیات اطفای حریق، نازل آتش نشانی است. بعضی از نازل‌ها مخصوص استفاده در هوزریل آتش نشانی و جهت اتصال به انتهای شیلنگ نیمه سخت هستند. این نازل‌ها با یک دنباله تبدیلی به شیلنگ‌های نیمه سخت متصل می‌گردند. 

نوع دیگر نازل‌های آتش نشانی که قطر و دبی آب بیشتری عبور می‌دهند، مخصوص استفاده آتش نشانان و اپراتورهای حرفه‌ای بوده و با یک تبدیل Storz به شیلنگ‌های آتش نشانی تخت متصل می‌گردند.

نازل‌های آتش نشانی معمولا دارای پاشش جت و پاشش اسپری مخروطی هستند. پاشش جت برای مواقعی که دسترسی به مرکز آتش وجود ندارد یا حجم آتش زیاد باشد، کاربرد دارد. اما پاشش اسپری برای مواقعی مانند کاهش دمای محیط دچار حریق و باز کردن راهی برای خروج افراد درگیر در آتش سوزی با ایجاد یک سپر آبی، کاربرد دارد. 

اتصالات آتش نشانی 

اتصالات آب رسانی آتش نشانی از الزامات هر اکیپ آتش نشانی و اطفای حریق است. اطفای سریع حریق فقط با داشتن اتصالات با کیفیت بدون نشتی و با اتصال سریع به دست می‌آید. اتصالات مورد استفاده در آتش نشانی کشورمان معمولا در دو گروه طبقه بندی می‌شوند. اتصالات انگلیسی (BS) یا اتصالات آلمانی (Storz). 

اتصالات BS تحت موسسه استاندارد انگلستان (BSI) تولید می‌شوند. این اتصالات فقط برای استفاده در فشارهای بالا طراحی می‌گردند. اما اتصالات آلمانی (Storz) براساس استاندارد DIN آلمان طراحی و ساخته می‌شوند.

مکانیزم اتصال در این دو گروه محصول کمی تفاوت دارد. در اتصالات انگلیسی، زبانه برنجی نقش اتصال و نگه داری دو جزء اتصال را به عهده دارد. کوپلینگ انگلیسی از دو جزء نری و مادگی تشکیل شده است. اما در اتصالات آلمانی هردو جزء اتصال مشابه بوده و دارای زبانه‌هایی برای جفت شدن با همدیگر هستند. 

با توجه به مهم‌بودن ثانیه‌ها در عملیات اطفای حریق و نجات جان افراد درگیر در آتش سوزی، اتصال و برقرای سیستم آب رسانی آتش نشانی در کوتاه‌ترین زمان ممکن، مهم‌ترین هدف برای استفاده از هردوی این اتصالات بوده و بسیار حیاتی است. 

آچار کوپلینگ

آچار کوپلینگ یک آچار همه کاره و پرکاربرد در عملیات اطفای حریق و آتش نشانی است. از این آچار می‌توان در باز و بست اتصالات آلمانی (Storz)، باز کردن درب بشکه‌ها و باز کردن آچار شیر ایستاده آتش نشانی (هایدرانت) موجود در معابر عمومی استفاده کرد.

به دلیل سنگینی لباس آتش نشانان استفاده از یک آچار چند منظوره سبک به جای حمل چند آچار با کاربردهای مختلف می‌تواند در عملیات اطفای حریق بسیار کاربردی باشد.

شیرهای آتش نشانی 

در کاربردهای آتش نشانی، شیرها کنترل جریان آب را بر عهده دارند. شیرها یا برای کنترل جریان و یا برای قطع و وصل جریان مورد استفاده هستند. انواع شیرهای آتش نشانی معمول و مورد استفاده در کشورمان به شرح زیر هستند:

الف-شیر فلکه‌ آتش نشانی

شیرفلکه‌های آتش نشانی معمولا در ابتدای سیستم لوله کشی آتش نشانی (تر و خشک) مورد استفاده هستند. شیرفلکه‌های آتش نشانی در دو نوع شیرفلکه معمولی و شیرفلکه تنظیم فشار مورد استفاده هستند. نوع تنظیم فشار با دارا بودن مکانیزم کنترل مقدار بسته شدن فلکه آن، فشار آب در بعد از شیرفلکه را در محدوده خاصی کنترل می‌کند.

ب-شیر ایستاده آتش نشانی (هایدرانت)

شیرهای ایستاده معمولا در معابر شهری و برای عملیات اطفای حریق با فشار و دبی بالا مورد استفاده هستند. هایدرانت‌ها در دو نوع سطحی و مدفون مورد استفاده هستند. 

ج-شیر فشار شکن

شیرهای فشار شکن برای کنترل و تثبیت فشار در ابتدای سیستم لوله کشی آتش نشانی مانند هوزریل آتش نشانی، هوزرک و قرقره‌های با شیلنگ تخت مورد استفاده هستند. تفاوت اصلی شیرفشار شکن با شیرفلکه تنظیم فشار در این است که شیر فشار شکن مخصوص کنترل و تثبیت فشار بوده و اما شیرفلکه‌ها قابلیت قطع و وصل جریان را دارند. 

مانیتور آتش نشانی: وسیله ای برای پرتاب حجم بالای آب به طور ناگهانی، که توسط آتش نشانان انجام می گیرد. مانیتور آتش نشانی بر روی سه پایه مخصوص بر روی ماشین آتش نشانی سوار می شود.

کپسول آتش نشانی:

کپسول های آتش نشانی از جمله مهمترین تجهیزات اطفاء حریق هستند. کپسول آتش نشانی دستگاهی استوانه ای شکل است که برای خاموش کردن آتش توسط آتش نشانان و یا افراد مورد استفاده قرار می گیرد. حریق ها انواع گوناگونی دارند بنابراین نوع کپسول های آتش نشانی با توجه به نوع حریق و محیط مورد نظر انتخاب می شوند. انتخاب نادرست خاموش کننده ها خسارات مالی و جانی را افزایش میدهد . کپسول آتش نشانی از نظر ماده اطفایی دارای انواع مختلف بوده و از نظر حجم و وزن متفاوت می باشند. بدنه کپسول های آتش نشانی باید در برابر زنگ زدگی و خوردگی مقاوم باشند. معمولاً این خاموش کننده ها با مقاومت بالا ساخته می شوند تا توانایی تحمل فشار را داشته باشند. بر روی بدنه کپسول آتش نشانی اطلاعات دقیق کارخانه سازنده، نوع ماده اطفایی، روش استفاده و … ثبت می شود. کپسول های آتش نشانی اساس کار آتشنشانان است، با این وجود لازم است در ساختمان های مسکونی، اداری و … نیز وجود داشته باشد. تا در صورت آتش سوزی قبل از رسیدن نیروهای آتش نشانی افراد بتوانند از گسترش حریق جلوگیری نمایند.

کپسول های آتش نشانی معمولاً در ۵ نوع زیر ساخته می شوند.

۱-    کپسول آتش نشانی و خاموش کننده محتوی آب
۲-    کپسول آتش نشانی و خاموش کننده محتوی پودر
۳-    کپسول آتش نشانی و خاموش کننده محتوی کف
۴-    کپسول آتش نشانی و خاموش کننده محتوی گاز
۵-    کپسول آتش نشانی و خاموش کننده محتوی هالوژنه